گزارش توصیفی از کارخانه نفت پاسارگاد

صنعت تولید قیر

صنعت تولید قیر شامل گروهی از شرکتهاست که بر اساس برنامه و استراتژیهایشان در تولید یکی از سه محصول اصلی قیر اولیه ، محصولات راه سازی و محصولات ساختمانی متمرکز شده اند . اغلب شرکتها در یک حوزه تخصصی تولید فعال هستند و فقط تعداد معدودی از شرکتها در دو حوزه قیر اولیه و محصولات آسفالت جاده ای فعالیت دارند. تفاوت در تکنولوژی و مشتری از پایه های تقسیم بندی سه بخش فوق و ازدلایل عدم فعالیت یک شرکت در بخش های مختلف می باشد. حتی آن دسته از شرکتها که در دو بخش تولید قیر و محصول آسفالت جاده ای فعالیت دارند،فعالیت تولیدی خود را در دو بخش متفاوت و مجزا سامان داده اند.

بیشترین حجم قیر اولیه از پالایش نفت خام تولید می شود، بنابراین شرایط تقاضا و توزیع در صنعت نفت به بررسی وضعیت عرضه و تقاضای قیر کمک می کند. اما قیمت که اثر زیادی در بازار پائین دستی آسفالت جاده و محصولات بامی دارد بستگی به هزینه تخصیص یافته برای ساخت و سازها دارد.

قیر اولیه فقط یکی از محصولات پالایش شده نفت خام است و برای شرکت های نفتی که قیر هم تولید می کنند، این محصول در مقایسه با بنزین، نفت سفید و گازوئیل از اهمیت کمتری برخوردار بوده و نقش کمرنگ تری دارد. در صورتی که خوراک نفت خام دارای غلظت آسفالین بیشتری باشد، آن پالایشگاه توان تولید قیراولیه بالائی را دارد. علاوه بر آن ، توان تولید قیر در یک پالایشگاه بستگی به طراحی آن پالایشگاه دارد.

قیر کم‌اهمیت‌ترین و بی‌ارزش‌ترین محصول نفت خام است برای همین پالایشگاه عربستان طوری طراحی‌شده است که قیر تولید نمی‌کنند و قیر مورد نیاز خود را از کشورهای دیگر خریداری می‌کنند زیرا قیمت قیر از نفت خام هم ارزان‌تر است شرکت‌های درحال‌توسعه سازوکاری طراحی کرده‌اند که قیر مازاد قیر مازاد را دوباره به نفت برگردانند اما پالایشگاه نفت پاسارگاد از امکانات و تجهیزات اینگونه بی‌بهره بود و تجهیزات آن قدیمی و متعلق به دوران ساخت پالایشگاه بود یعنی سال 1346

قیر

قیر ماده‌ای است سیاه رنگ و خمیری شکل که در عایقکاری رطوبت و ساخت آسفالت کاربرد دارد. قیر انواع گوناگونی دارد که هر یک از انواع آن، دارای کاربرد خاصی است. در یک دسته بندی کلی می توان منابع اولیه قیر را به سه دسته زیر تقسیم بندی نمود:

1. قیرهای نفتی: آن دسته از قیرهایی هستند که منشا آنها نفت خام می باشد. این قیرها، قیرهای جامد و نیمه جامدی هستند که به طور مستقیم از تقطیر نفت خام و انجام عملیات های تکمیلی در واحدهای تولیدی قیر بدست می آید.
2. قیرهای قطرانی: موادی سیاه رنگ و سخت هستند که باقیمانده تقطیر قطران زغال سنگ می باشند.
3. قیرهای طبیعی: دسته ای از مواد قیری هستند که تحت تاثیر عوامل جوی و گذشت زمان به طور طبیعی ایجاد شده و بدون نیاز به روش های تقطیر به کار می روند. (دریاچه قیر بهبهان)

قیرهای خالص همچنین برای اینکه خواص مورد نظر برای کاربردهای مختلف را پیدا کنند، تحت فرایندهای دیگر قرار می‌گیرند و انواع مختلف قیر را

قیر دمیده (Air Blowing Asphalt):

قیر دمیده از دمیدن هوای داغ به قیر خالص در مرحله آخر عمل تصفیه به دست می‌آید. در این فرایند، هوای داغ با دمای ۲۰۰ تا ۳۰۰ درجه سانتی‌گراد توسط لوله‌های سوراخ‌دار به محفظه حاوی قیر دمیده می‌شود. در اثر انجام این فرایند، اتم‌های هیدروژن موجود در مولکول های هیدروکربورهای قیر، با اکسیژن هوا ترکیب می‌شود و با تشکیل آب، عمل بسپارش اتفاق می‌افتد. قیر دمیده نسبت به قیر خالص دارای درجه نفوذ  کمتری و درجه نرمی بیشتری دارد و حساسیت کم تری نسبت به تغییرات دما دارد. این نوع قیر بیشتر در ساختن ورق‌های پوشش بام، باتری اتومبیل و اندودکاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

قیر محلول (Bitumen Cutback):

قیر محلول به مخلوطی از قیر و یک حلال مناسب (مثلاً نفت سفید یا بنزین) گفته می‌شود. این قیر در درجه ‌حرارت محیط مایع است و یا با حرارت کمی به مایع تبدیل می‌شود. قیر مخلوط در انواع آسفالت‌های پوششی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

قیر امولسیون (Emulsion Bitumen):

قیرابه (قیر امولسیون) با مخلوط کردن قیر و آب و یک ماده امولسیون ساز به‌دست می‌آید. مقدار ماده امولسیون ساز بسیار کم و در حدود ۰٫۳ تا ۰٫۵ درصد وزن قیر می‌باشد. مقدار آب مصرفی این نوع قیر در حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد وزن قیر می‌باشد. از قیر امولسیونی برای آسفالت سرد در محیط‌های مرطوب یا برای عایق کاری استفاده می‌شود که در این صورت باید دوباره به آن آب اضافه کرد و محتوای آن را به حدود ۶۵ درصد رساند.

قیر پلیمری

را تشکیل می‌دهند. کارخانه جات قیرسازی به طور معمول در مجاورت مجتمع ­های پالایشگاهی احداث می شوند و با دریافت باقیمانده برج تقطیر خلاء (Vacuum Residue) و انجام عملیات تکمیلی از جمله هوادهی و اختلاط با حلال­های مختلف اقدام به تولید گریدهای مختلف قیر و آسفالت می نمایند.

از اصلی ترین نکات پیرامون صنعت قیر کشور می توان به موارد زیر اشاره کرد:

ایران در میان ده ها کشور تولیدکننده و صادرکننده قیر به ترتیب هفتمین و چهارمین رتبه دنیا را داراست. ایران می تواند 8.3 درصد از تقاضای قیر جهانی را تامین نماید!

قیر معمولاً در دو حوزه راه‌سازی و عایق‌کاری به کار می‌رود. حدوداً ۹۰ درصد از قیر تولیدی، در حوزه راهسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مصارف عایق‌کاری، تنها ۱۰ درصد از مصرف قیر را به خود اختصاص می‌دهد.

ايران سالانه حدود پنج میلیون تن قیر تولید می کند که نیمی از آن در داخل مصرف و نیمی از آن به کشورهای خاورمیانه، جنوب آسیا، شرق و جنوب شرق آسیا، آفریقا و اروپا صادر می شود.

بخش عمده اي از قير ايران به امارات صادر مي شود و از ان جا هم به كشورهاي ديگر با برند امارات صادر مي شود.

شرکت نفت جی با ظرفیت اسمی 1.8 میلیون تن و نفت پاسارگاد با ظرفیت اسمی 4.3 میلیون تن در سال عمده ترین تولیدکنندگان قیر در ایران محسوب می شوند. شرکت نفت پاسارگاد با داشتن 6 کارخانه و 2 پایانه بزرگترین تولیدکننده قیر در خاورمیانه محسوب می شود.

در حدود 100 شركت در  زمينه بسته بندي و فروش قير در ايران فعال هستند.

شرکت نفت پاسارگاد:

شرکت نفت پاسارگاد در سال 1346 توسط آمریکا افتتاح شد . شرکت نفت پاسارگاد در سال 1382 با هدف اداره و بهره برداری از شش واحد قیرسازی پالایشگاهای تهران،شازند،اراک ،آبادان،تبریز،،شیراز و بندرعباس به شرکت نفت پاسارگاد واگزار شد بعد از فرآیند خصوصی‌سازی که در این شرکت صورت گرفت با انجام تغییراتی در داخل راکتورها ، توانستند تولید را افزایش بدهند. واگذاری این پالایشگاه به دلیل بدهی‌های دولت به سازمان تامین اجتماعی صورت گرفت و سقف تولید سالانه ی این واحدها بالغ بر چهار میلیون تن در سال می باشد. در حال حاضر با توجه به مزایای فنی و اقتصادی موجود، این شرکت بیش از نیمی از سهم بازار داخلی را در اختیار دارد و همچنین با داشتن 2 پایانه صادراتی و قابلیت ذخیره سازی بیش از 160 هزار تن،سهم به سزایی از بازار صادراتی قیر ایران را نیز در اختیار دارد. توزیع جغرافیایی مناسب و استراتژیک شش کارخانه، امکان صدور محصولات شرکت را از مرزهای مختلف کشور ممکن ساخته است. این شرکت سه نوع قیر تولید می‌کرد قیرهای نفوذی قیرهای عملکردی و قیرهای محلولی

فرایند تولید قیر چیست؟

نفت خام توسط پمپ به پالایشگاه منتقل می‌شودسپس نفت در مخازن قرار می‌گیرد و آب‌گیری می‌شود سپس نمک‌زدایی و در مرحله آخر در برج تقطیر فرآیند تقطیر صورت می‌گیرد و قیر که سنگین‌ترین ماده در برج تقطیر است به پالایشگاه منتقل می‌شود روزانه بیست و چهار هزار بشکه قیر فراوری نشده در روز به پالایشگاه منتقل می‌شود .

تقطیر بر اساس نقطه جوش انجام می‌شود بعد از ورود قیر به پالایشگاه مواد وارد برج خلا می‌شوند بعد از طی فرآیندی وارد برج وکیوم و ته‌مانده آن وارد برج وکیوم باتوم می‌شود سپس آخرین محصول نفت خام که قیر است و از پالایشگاه خارج می‌شود قیر در این فرآیند از طریق اکسیداسیون بدست می‌آید .

قیرهای عملکردی چیست؟

از سال 92 فرایند تولید قیر جاده‌ای در ایران استارت خورد این فرایند با تغییر استانداردها صورت گرفت قیرهای عملکردی براساس آب‌وهوای منطقه و دمای منطقه سازگار است الان از قیرهای عملکردی در جاده‌های ایران استفاده می‌شوند.

فرآیند تولید این نوع از قیرها بر اساس اکسیداسیون است در برج وکیوم دما تا پونصد درجه فارنهایت افزایش می‌یابد و فرآیند جداسازی صورت می‌گیرد بخارات وکیوم باتوم سمی هستند و حتما باید سوخته بشوند تا آلودگی محیط‌زیستی ایجاد نکنند.

مهم ترین بخش پالایشگاه؟

نفت خام از طریق هوادهی و اکسیداسیون جدا می‌شوند و میان داخل کوره و می‌سوزاند قلب هر پالایشگاهی واحد آب برق و بخار آن است تعمیرات و نگهداری بر اساس دستورالعمل سازمانی به‌صورت سالیانه انجام می‌پذیرد این بخش از پالایشگاه واحد خطرناکی است چون مثلث آتش شکل‌گرفته و حداکثر دما در داخل برج‌ها و کوره می‌تواند به پانصد درجه فارنهایت برسد وگرنه احتمال انفجار وجود دارد.

اتاق کنترل

ابزار و سیستم‌های کنترلی پالایشگاه بسیار قدیمی بود و متعلق به دوران ساخت آن یعنی سال 1346 بود و پنجاه درصد از اتاق کنترل به‌صورت دستی اداره می‌شد و در برنامه انها بود که سیستم ها را ارتقا بدهند ولی به دلیل هزینه زیاد و زمان بر بودن این کار و تحریم دستگاه ها تا الان این کار صورت نگرفته است.

چگونگی فروش قیر و بسته بندی ها

هشتاد درصد فروش قیر از پالایشگاه به‌صورت فله و حمل با تانکرها انجام می‌پذیرفت و تنها بیست درصد از فراورده‌های پالایشگاه به‌صورت بسته‌بندی و برای صادرات انجام می‌گرفت این‌موضوع باعث تجمع و ایجاد سف تانکرها در خارج پالایشگاه شده بود که منتظر بارگیری بودند.

بسته‌بندی‌ها به دو صورت پلاستیکی و بشکه‌ای صورت می‌پذیرفت که ترجیح شرکت‌ها و کشورهای متقاضی قیر نفت پاسارگاد بسته‌بندی به‌صورت پلاستیکی بود زیرا در اروپا انرژی گران است و در بسته‌بندی به‌صورت بشکه حدود سه الی پنج لیتر قیر به بشکه می‌چسبد و هدر می‌رود برای همین بسته‌بندی‌های جدید هدر رفت ندارد ولی صادرات به‌صورت بسته‌بندی آن‌هم از نوع بشکه‌ای یا پلاستیکی دردسرهای خاص خودش را دارد به‌عنوان مثال اگر کانتینری که حامل بشکه‌های قیر است را آلوده کند باید شرکت جریمه بدهد.

بزرگ ترین چالش شرکت در حال حاضر

مشکل اصلی شرکت نفت پاسارگاد در زمینه فروش و صادرات آن بود این قضیه باعث شده بود بنابر این شرکت با نصف ظرفیت تولیدش تولید میکرد زیرا به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانست به‌راحتی محصولاتش را در بازارهای جهانی به فروش برسانند.

به دلیل تحریم‌ها مشتری مستقیم نداشتند و مجبور بودند بیشتر واسطه‌ای محصولاتشان را به فروش برسانند تا تحریم‌ها را دور بزنم برای همین مشتری خیلی راغب نبود که ریالی و غیر ارزی تجارت انجام دهد.

از طرفی شرکت‌های واسطه‌ای هم مایل نیستند که ارز را وارد بازار کنند و با شرکت نفت پاسارگاد به‌صورت دلاری معامله انجام دهند بلکه به‌جای اون محصول وارد بازار می‌کنند.

یکی دیگر از مشکلات و موانعی که برسر راه صنعت نفت ازجمله قیر وجود دارد ، شرکت‌های زیرپله‌ای است که قیرهای باکیفیت را با ضایعات و آت‌وآشغال ها اضافه و پر می‌کنند و با نام و عنوان قیر ایران در بازارهای جهانی عرضه می‌کند و این باعث ضربه خوردن به برند قیر ایرانی می‌شود و به‌مرور زمان مشتری‌های ایران کمتر می‌شوند. کشورهای دیگر قیر ایران را می‌خرند و با برند دیگری می‌فروشند محصولات ما کیفیت بالایی دارد اما شرکت نفت پاسارگاد به دلیل تحریم‌ها حساب ارزی ندارد و مجبور است به سراغ صرافی ها برود و به‌صورت دلاری و ارزی معاملات را انجام بدهد و این باعث ایجاد چالش و کمتر شدن مشتری‌ها شده‌است در سیستم دولتی مشکلات بیشتر است نسبت‌به سیستم‌ها و شرکت‌های خصوصی چون در نهادهای دولتی نظارت بیشتر است و به دلیل تحریم‌ها امکان دور زدن تحریم‌ها سخت‌تر می‌شود.

فروش

فروش شرکت به دو صورت ریالی و ارزی انجام می‌گیرد به‌صورت ریالی معمولاً با عمده فروش‌ها وارد معامله می‌شوند و به‌صورت ارزی با کشورهای دیگر به‌منظور صادرات فروش انجام می‌گیرد یکی دیگر از عواملی که باعث از دست دادن بازار و مشتری‌های این شرکت شده‌است این است که این شرکت در کشورهای دیگر نمایندگی و دفتر فروش ندارد و برای همین پروسه و فرآیند فروش آن و جذب مشتری سخت‌تر و دشوارتر می‌شود.

کیفیت قیر

کیفیت قیر بستگی به پارافین موجود در نفت خام دارد که در دماهای مختلف بتواند کارایی خود را حفظ کنند که پارافین موجود در نفت خام ایران برای کشورهای خاورمیانه مناسب است و بازار و طرف‌داران زیادی در خاورمیانه دارند کیفیت قیر ایران برای این کشور ها خیلی‌خوب است ولی برای کشور روسیه و چین باید پارافین آن بالای 2/2 باشند که نفت اندونزی و قیرهای اندونزی این پارافین را دارند و می‌توانند بازار چین و روسیه را تامین کنند.

مزیت این شرکت

شرکت نفت پاسارگاد یکی از ویژگی‌ها و مزایایی که داشت وجود آزمایشگاهی مجهز و متعهد بود که مستقیم زیر نظر سازمان استاندارد کار می‌کند و نه‌تنها کارهای آزمایشگاهی شرکت و پالایشگاه نفت پاسارگاد را انجام می‌داد بلکه از سراسر ایران نمونه‌های آزمایشگاهی به این آزمایشگاه ارسال میشدکه تبدیل به یکی از راه های منبع درامد این پالایشگاه شده بود .

ازمایشگاه قیر

قیر چهار تست کلی دارد که معروف است به تست سارا در تست سارا میزان اشباع شدگی ها آسفالتر ها رزین ها سچلشن ها و آروماتیک‌ها مشخص می‌شود.

مواد جایگزین قیر و انواع قیر

بتن و سیمان کم‌کم دارد جای قیر را می‌گیرند ولی مشکلات بتن بیشتر است . با توجه به بار ترافیکی و شرایط و عوامل تاثیرگذار بر جاده‌ها آسفالت آن‌جا شکل می‌گیرد و نوع قیر آن تعیین می‌شود . در جاده‌های مختلف نوع آسفالت‌ها و نوع قیرها متفاوت است .

جاده را باید بعد از سه سال ترمیم کرد اگر این کار انجام نشود دوباره نیاز به مرمت و ترمیم‌های وسیع دارد

اشتباه راهبردی

یکی دیگر از معضلات و اشتباهات راهبردی این پالایشگاه این بود که در شرایط تحریم و با وجود بازار و مشتریان کم استراتژی شرکت استراتژی توسعه محصولات و تنوع محصولات بود و به سمت تولید محصولات بیشتر و متنوع رفته بودند با وجود این‌که بازار مورد نیاز خود را از دست داده بودند و جای خاصی در بازار جهانی نداشتند این شرکت محصولاتی داشت که برای آن مشتری نداشت.

مشکلات قیر راهسازی

نود درصد قیر در راه‌سازی استفاده می‌شود قیر مناسب و مطلوب براساس شرایط آب‌وهوایی و ترافیک جاده طراحی و تولید میشود اما قیرهای دی جی پلاس سرعت ماشین هم بر نوع قیرها مؤثر است و یکی از فاکتورها بشمار می‌آید .

متاسفانه ما در راه‌سازی تکنولوژی و تجهیزات آزمایشگاهی این را نداریم که قیر خوب را از قیر خراب تشخیص بدهیم زیرا تجهیزات آزمایشگاهی و پالایشگاهی به دلیل تحریم‌ها قیمتش افزایش پیدا کرده‌است .

چهارده فاکتور برای آسفالت داریم که اگر این چهارده فاکتور رعایت شود یک آسفالت خوب تبدیل می‌شود یکی از این چهارده فاکتور قیر است همان طور که گفته شد آسفالت کارهایی که این کار را انجام می‌دهم دستگاه‌های سنجه و تشخیص قیر خوب از بد را ندارند که بدانند این قیر با کیفیت بوده یا خیر و این‌که آیا این قیر با این مشخصات مناسب این منطقه با این آب‌وهوا هست و سازگاری دارد یا خیر

محیط و شرایط کاری پالایشگاه

در پالایشگاه آلایندگی‌های محیطی زیاد است مثل گوگرد و دوده قیر با این‌ وجود کارگران پالایشگاه از مزایای سختی کار برخوردار نیستند و به‌صورت قراردادی و پیمانکاری با پالایشگاه همکاری دارند

این پالایشگاه حدود 160 نفر نیرو دارد که از این تعداد تنها ده نفر استخدام رسمی اند و مابقی به‌صورت قراردادی با پالایشگاه همکاری دارند.